Monday, April 11, 2011

Пашка

Баатар хориод жилийн дараа нутагтаа ирэв. Олон жил нутагтаа очоогүй түүнд галт тэргээр явсан арав гаруй цаг их л удаан санагдав. Галт тэрэгний буудалд хөл тавихад говь нутгийн зуны орой ямар байдаг билээ, тийм л сайхан дулаан агаар өөдөөс угтах нь тэр. Нутгийн агаараар цээж дүүрэн амьсгалах юутай сайхан. Хүний нутагт амьдарсан он жилүүдэд ийм л мэдрэмжийг мэдрэхсэн гэж тэр их ч хүссэнийг хэлээд яахав. Баатар хавь ойрд байх хүмүүсийг гүйлгэж харвал таних хүн нэгээхэн ч алга. “Нээрээ одоо ч таньж мэдэх хүн ховордоо биз дээ” гэж тэрээр өөрөө өөртөө хэлэв. Нутаг усандаа ирсэн хүн гэхэд таньж мэдэх хүн харагдахгүй байгаа нь гомдолтой ч юм шиг. Харин Баатарыг галт тэргэний буудал хүүхэд байхын л ийм л байсан, тэр л янзаараа байгааг олж харав Өөрчлөгдсөн зүйлгүй байгаа нь хөгжил дэвшил хаахнуур нь өнгөрсөн юм болдоо гэж бодогдохоор ч бас хуучин янзаараа байгаа нь танил дотно сайхан ч юм шиг. Буудлыг саяхандаа будсан болов уу гэмээр арай гэгээтэй харагдана. Түүнээс нэмж барьсан, засч шинэчилсэн тэнд байсангүй. Баатар цааш хэд алхтал хэн нэгэн хүн “Баатар аа” хэмээн ихэд тод дуудав. Түүнийг эргэж харвал Пашка. Пашка гэж ой санамж муутай энэ эр намайг таньж байгааг бодоход нутаг усаа би мартаагүйтэй адил намайг ч мөн мартаагүйг мэдрэв.

Нүүдэл

Нөхөр бид хоёр хэдэн жил хуруу хумсаа хуйхлан байж хэдэн бор юм хураасных өдрийн бодол, шөнийн зүүд болсон байраа худалдан авахаар болов. Тэгээд өдөр судар товлож нүүж суух ажилтай гэр орныхоо юмыг хайрцаг саванд баглаж эхлэв. Гэхдээ нүүхийн өмнө таван ханатай гэрээ зарж, хэдэн төгрөгийг нь байрандаа нэмэрлэх бас нэг том ажил дутуу байлаа. Тиймээс сонинд зар өгөв. “Яанаа ийнээ зарагддаг болов уу, яадаг бол” хэмээн сэтгэл түгшиж байсан ч бидний санаснаар болж эхний үзсэн хүн манай гэрийг авахаар болов. Өнөөх айл мөн л өдөр судар үзэж, цаг нар товлож байж авна гээд яваад өгөв. Товлосон өдөр ч болж, бид хэдийг дөнгөж орноосоо өндийж байтал хашааны гадаа сигналдав. Хаалга нээтэл гэр ачаалах том тэргээс гадна жижиг тэрэг байх аж. Тэрхүү жижиг тэргэнд гэр авах эхнэр нөхөр хоёрын хэн нэгнийх нь ээж аав бололтой хоёр настай хүн хамт ирсэн байв. Тэдгээр улс гэрт орж, хэсэг суусны дараа хойморт орших бурханд хадаг, архи тэргүүтнийг тавьж, хүүхдүүдэд маань мөнгө, чихэр тэргүүтнийг тараав. “Наймаа хийх гэж байгаа улс гэрээ буулгаж аваад явна биз” гэсэн бодолтой суусан нөхөр бид хоёр тэрхэн зуур барьц алдаж, “Ийм ёс жудаг байдаг бил үү“ хэмээн бодогдоход хүрэв. Эвгүй байдалд орсон бид ч айлын хүмүүсийг гэрээ ачаалж хөдлөх үед сүү өргөж, “Буянаа өгсөн гэрт минь он удаан жил сайн сайхан амьдарах болтугай” хэмээн ерөөл өргөх нь тэр.

Эмээ

Дандар хар гүйхээрээ явсаар гэртээ ирэв. Гутал хувцсаа хам хум тайлаад түрүүнээс хойш нүдэнд нь харагдаад байсан өнөө зургийг олж үзэхээр гэрэл зургийн цомгоо шургуулгаасаа гаргаж, яарангуй нь аргагүй хуудас бүрийг эргүүлэв. Олон жилийн өмнө авахуулсан эмээтэй хамт авахуулсан тэрхүү гэрэл зургийг удаан гэгч нь харахад Дандар өөрөө өөртөө гэмших сэтгэл төрөв. “Эмээгээ дутуу мэддэг байж дээ” хэмээн бодох зуур Санчирын ярьсан яриаг эргэн санав. Тэр хоёр нэг байранд төрж өссөн үеийн хүүхдүүд. Санчир үе үе зодоон цохион хийчихдэг хөдөлгөөнтэй хүүхэд байж билээ. Дандарыг ажлаа тараад харьж явах замд Санчир тааралдаж, ойрын тоонд уулзаагүй тэр хоёрт ярих яриа багагүй байв. Гудамжинд зогсон ижий аав, найз нөхөд, айл аймаг явсан хүмүүсээ сураглах зуур Санчир ийн ярьв. “Би нэг удаа зодоон хийгээд, цагдаад хөөгдөж яваад өөрийнхөө байрнууд дунд ороод ирдэг юм. Яагаад ч юм танай орц руу гүйхээрээ ортол эмээ чинь хаалгаа нээгээд зогсож байдаг байгаа. Би гэдэг хүн харцаганд хөөгдсөн болжмор шиг год гээд оролгүй яав гэж. Хожмоо бодоход, танай эмээ хүүхэд насны минь гэнэн томоогүй занг хэдийнэ ойлгож ухаарсан ихэд ухаантай хүн байж дээ гэж бодогддог юм. Хүүхэд байхад жаахан дэггүйтээд л биз, юуных нь хорон байгаа аж” хэмээн ярьсан түүний яриа Дандарын дотрыг давчдуулахын зэрэгцээ эмээгийнхээ тухай ийм сайхан түүх сонссондоо ихэд баяртай байв.

Сүлд мод

Жим компанийн захирлын өрөөнд нэгэн хижээл хүн орж ирэв. Тэр эр “Таньд талархал илэрхийлэх гэсэн юм” гэснээр яриагаа эхлэв. Захирал ихэд болгоомжлонгуй хижээл эр рүү харав. Өнөөх эр цааш нь ийн өгүүлэв. “Танай компани хорин жилийн өмнө төв талбай дээр сүлд мод зассаныг та лав тодхон санаж байгаа байх. Тэр шинэ жил эхнэр бид хоёрын амьдралд эргэлт авчирсан жил байсан юм. Бид гэрлээд зургаан жил өнгөрсөн ч үр хүүхэдтэй болохгүй байлаа. Тиймээс би эхнэрээсээ салах тухай боддог болчихоод байсан үе. Гэтэл нэг орой эхнэр маань утасдаад ажил тарсаны дараа төв талбай дээр зассан сүлд модыг үзье гэлээ. Би төдийлөн дуртай байгаагүй ч үгүй хэлж чадсангүй. Биднийг очиход ямар сайхан сүлд мод угтсан гээч. Хүүхдүүдийн хийсэн тоглоом чимэглэлээр чимэглэж, өнгө өнгийн гэрлээр гэрэлтүүлсэн урьд өмнө нь хэзээ ч үзэж байгаагүй тийм сайхан гацуур угтсан юмдаа. Төдөлгүй манайх гэдэг айл хүүтэй болов. Эхнэр бид хоёр, олон арван хүүхдийн хүсэл мөрөөдөл, ур ухаан шингэсэн тэр модонд очсоноор хүүхэдтэй болсон гэж одоог хүртэл ярьдаг юм” гэснээр яриагаа өндөрлөв. Компанийн захирал олон тооны шагнал хүртэж байсан ч үүн шиг том шагнал хүртэж байгаагүй шиг санагдав.

Thursday, November 4, 2010

Хандлага

Хандлага гэдэг үгийг хальтхан сонсоход хэт албархуу, ихэд хуучны сонсогдож магад. Гэлээ ч энэ үгний цаад мөн чанарыг ухаж уншваас бүх ажлын эхлэл гэдэг нь ойлгогдоно. "Ямар үр тарина, тийм тариа хураана" гэдэг шиг "Ямар хандлага тогтооно, тийм үр дүн харна" гэж хэлж болмоор. Нэгэнтээ их жанжин Д.Сүхбаатар "Аливаа хүн сурах чигийг эрхэм болговол хандах зүг өөрөө тогтоно" хэмээн хэлсэн байдаг. Социалист тогтолцоонд "үүрэг"-ээ хангалттай биелүүлж, олны дунд цээжээр мэдэх хэдхэн гол афоризмын нэг нь энэ хэллэг яах аргагүй мөн. Ер нь дан ганц сурах бус, хувь хүн болоод нийгмийн тогтолцоонд хандах зүг буюу зөв хандлага тогтооно гэдэг тун чухал гэдгийг хүн төрөлхтөний түүх өгүүлдэг. Буруу хандлага, буруу урсгал гэдгийг нийгэмд амаа авч давхисан морьтой адилтгамаар. Хичнээн хойноос нь хөөж, хөөцөлдөж байж эмнэг морийг эргүүлдэг билээ, түүнтэй адил нийгэмд нэг л буруу ойлголт, буруу төлөвшил тогтох аваас залж залруулахад ихээхэн хэмжээний мөнгө төгрөг, цаг хугацаа, хүч хөдөлмөр зарцуулж байж хазаарлаж таарна. Зах зээлд шилжсэн сүүлийн хорин жилд бид ардчиллыг "аргамжиж" чадсан гэх боловч бодит хөрсөн дээр буусан уу, өнгөн хөрс суусан уу гэдэг нь тун эргэлзээтэй. Манай иргэд "Эрх мэдэлтэй хүмүүст хууль үйлчдэггүй, энгийн иргэдэд хууль үйлчилдэг нь хаанахын ёс вэ" хэмээн бухимдсаар хорин жил өнгөрлөө. Шударга биш төр, шударга биш шүүх, шударга биш тогтолцоонд "мутацлагдсан" иргэд "Сохрын газар сохор, доголонгийн газар доголон" хэмээн зохицож амьдрахаас өөр аргагүйд хүрч байна. Ардчилал амьдрал дээр бус албан цаасан дээр оршиж байна гэдгийг тэдэнд амьдрал жилээс жилд яс, махандаа тултал мэдрүүлэх болсон. Уг нь гадны ямар ч улс манайхыг шинжихэд "Байнгын парламенттай, ардчилсан сонгуультай, шүүх засаглалтай, чөлөөт хэвлэлтэй" гээд харуулж үзүүлэх юм олонтой. Гэвч өнөөдөр манай улсын нийгмийн чиг хандлага гадаадынхны нүдээр хардагтай адилгүй байна. Хамгийн гол нь нийгмийн итгэлийг эвдсэн энэхүү хандлагыг хэн төрүүлж, төлөвшүүлж байна вэ гэдэг асуулт эндээс ургана. Улс төрчид гээд эрс шулуухан хэлчихэд нэг их буруудахгүй байх. Эрх мэдэлтнүүдийн хүрээллийн ихэнх жинг улс төрчид дардаг. Тэд өнөөдөр манай нийгмийн тэргүүлэгчид гэдгээ ойлгохгүй байгаа юм уу эсвэл ойлгосон ч ойшоохгүй байгаа юм уу, тэдний үйл үйлдэл олонход, цаашилбал, нийгэмд хамгийн их сөрөг хандлагыг төлөвшүүлж байгаатай уншигчид санал нэгдэх биз ээ. Нийгэмд их хариуцлага үүрч, тэр хэрээр үлгэр дуурайл болох учиртай эдгээр хүмүүс улсын хөрөнгийг идсэн шиг, парламентаараа хэлэлцсэн хуулийг дур мэдэн өөрчилсөн шиг, улсын ганц унаа МИ-8 тэргээр үнэг авласан шиг, тендерээр зарлагдсан бүтээн байгуулалтыг үрэн таран хийсэн шиг сууна. Хүн алдаж болно. Улс төрч гэхээр алдаа гаргадаггүй, бодгаль байх албагүй. Гэлээ гэхдээ хуулийн өмнө эрх тэгш байна гэсэн зарчим хаана оршиж байна вэ? Арван мянган төгрөг хулгайлсан ганц бие, ядарсан бүсгүй давтан үйлдэлдээ арван жилийн ял авч байхад татвар төлөгчдийн мөнгийг тэрбум тэрбумаар салхинд хийсгэчихсэн эсвэл хувьдаа завшчихаж байгаа хүн яагаад хариуцлага хүлээхгүй байна вэ? Улс төрчидтэй холбоотой олон арван хууль бус үйлдэл ар араасаа цуварч байгаа ч хэн нь ч өнөөдөр хуулийн өмнө толгой гудайсангүй. Ардчилалын зөөлөн салхийг сэвэлзүүлж анхдагч, алтан хараацай тодотголыг зүүж байсан эрхмүүд өнөөдөр буруу гарын жишээ болж, шинэ жишиг, шинэ хандлагыг төрүүлснээрээ мөн л түүхийн хуудсанд нэрээ мөнхлөх нь тодорхой болоод байна. Хууль ёсыг магнайдаа залсан олонх оронд улс төрчид хууль бус үйлдэл гаргах нь битгий хэл, үнийг тогтвортой барьж чадаагүй, сангийн мөнгөөр 2-3 кино интернэтээс татаж үзсэн, олон нийтийн газар биеэ соёлтой авч яваагүй, машинаа зогсоолгүй газар орхисон, нийтийн эзэмшлийн газрын мод бутнаас тайрсан гэх зэрэгт л суудлаасаа огцорч, татвар төлөгчдөөс уучлалт гуйж, төлбөр торгууль төлж байх юм. Гэтэл манай улсад төсвийн шамшигдуулалт, тендэрийн будлиан, банкны дампуурал, гадаадынхантай сүлбээтэй залилан гээд эрх мэдлээ хэтрүүлэн ашигладаг явдал улам газар авсаар. Улстөрчидтэй холбоотой дуулиан нийгэмд үе үе тархана. Дараахан нь яаж зүгээр байх вэ гэсэн шиг шүүх, цагдаа болж бөөн сүрийг үзүүлнэ. Хамгийн инээдтэй нь, шүүхийн шийдвэр "Би буруугүй" гэсэн хувь хүний мөчөөрхөлөөр төгсдөгийг жирийн иргэд мэддэг болсон болохоор ээлжит хэрэг явдалд төдийлөн анхаарал хандуулахаа больж, болдог юм болж байгаа мэтээр хүмүүс хүлээж авдаг болсон. Учир нь, эцсийн эцэст хэн ч ямар хариуцлага хүлээхгүй гэдгийг мэдэж байгаа болохоор тэд "цайны хачир"-т хэн нэгнийх нь түүх ярьж хууч хөөрч суух. Ер нь шүүх, цагдаа хүчний байгууллагад дуудагдсан хүн нэг бол эрх мэдэлтэй байх хэрэгтэй. Нөгөө бол мөнгөтэй байх хэрэгтэй гэдгийг нийтээрээ ойлгодог болсон. Эрх мэдэл, мөнгө хоёр цугтаа байхад хуулийг аалзны шүлс шиг л сэт татна. Аль нэг нь байхад багахан торж гацна. Аль аль нь байхгүй бол "аавын хаалга" татна, амьдрал тань дуусна гэсэн үг. Шүүх цагдаагийн шийдвэрт сэтгэл дундуур, голоо тасартал гомдож яваа хүн Монголын нийгэмд даанч олон. "Хамсаатан нь хэрэгтэн болж, хэрэгтэн нь цагааддаг "хууль" манайхаас өөр оронд байдаг болов уу" гээд шогширч байгаа хүмүүсийг орой бүр зурагтаар харсаар бүр ижил дасал болох нь. Өнөөдөр төрийг мөнгө болгож хардаг, мөнгө гэж төсөөлдөг, төрөөс мөнгөний суваг татах сонирхолтой нэг үеийнхэн айсуй. Эрх мэдэлд шунан дурлагсадын бүхэл бүтэн давхарга бий болж, улс төрчдийн хормой хотноос зүүгдэн аль нэг нам, бүлэглэлийн харьяалалд багтаж "лифт"-ээр өндөрлөгт гарах гэсэн залуусыг буруутгах аргагүй. Яагаад гэвэл тэдний өмнөх үе буюу дунд эргэм насныхан ийм л дуурайллыг үзүүлж байгаа юм чинь. Ирэх жил сонгуулийн жил. Он гарангуут улс төрийн идэвхижил хаа сайгүй сайжирч, гонжоор гоёж, үнэтэй цаг, гар утсаар өөрийгөө тодорхойлж, том хар цүнх барьсан охид харчууд олширно. Учир нь, дөрвөн жилд ганц тохиох боломжийг ашиглах гэж имижээ бүрдүүлж байгаа нь тэр. Манай залуус бизнес эрхэлж, "шатаж", тархи, мэдрэлээ чилээж амьдрахыг хүсэхгүй байна. Төсвийн багахан цалингаар даруухан амьдрахыг сонирхохгүй байна. Гадаад явж боолын хөдөлмөр эрхлэхийг тэвчихгүй байна. Зээл хөөцөлдөх, эмнэлэгт үзүүлэх, шүүхээр заргалдах, ажилд орох гээд бүх асуудлыг эрх мэдэл хэмээх "шидэт дохиур"-аар шийдэж чаддаг байх нь тэдний эрхэм зорилго болж байна. Ядаж л эхнэрээ төрөхөөр эмнэлэгт очиход "Энд би хэнийг таних билээ" хэмээн царай хүрлийж суух шалдан банди байхыг хэн ч хүсэх билээ. Ажилтай, амьдралтай, алдартай аавын хүү байхыг хүснэ. Залуус маань зөөлөн суудалд тухлаж, их мөнгө атгаж, олон балиашиг дагуулах нь мөрөөдөл нь болж, тэр цар хүрээгээр хэн хэрхэн яаж амьдарч болдгийг харуулмаар байгаа. Тэднийг буруутгах аргагүй. "Эх нь хээр алаг бол хүү нь шийр алаг" гэдэг дээ. Хорин жилийн ардчиллын ард нуугдсан хар сүүдэр манай улсыг хаахна аваачдаг бол гэдэгт сэтгэлд эмтэрнэ. Хойчийн Америк уу эсвэл Африк уу гэдгийг одоо хэлэхэд эртдэх ч энэ цагт цагийн өнгийг тольдоход илүүдэмгүй санагдана. Юутай ч бидний амьдралд бодитойгоор оршсон ийм нэг төрлийн хандлага ирэх хэдэн жилд "цэвэрших" дүр зураг харагдахгүй л байна даа.

Thursday, October 28, 2010

Хараал шиг Ерөөл шиг андын захидал буюу Албаны харилцаа

Ñàÿõíû íýã ºäºð ìåññåíæåðýý íýýòýë "Òà á¿õíýýñ õ¿ñýõ íýã þì áàéíà. Õ¿ì¿¿ñ ìåññåíæýðýýð ÿíç á¿ðèéí õýíä ÷ õýðýãã¿é þì èõ ÿâóóëàõ þì àà. Òýãýýä òºãñãºë õýñýãòýý äàðàìòëààñòàé. Öààø íü äàìæóóëàõã¿é áîë ¿õíý, ÿäóóðíà, õîîñîðíî, ... çà ººð þó þó ÷ áèëýý. Òýäýí ºäðèéí äîòîð ÷ ãýõ øèã. Íàäàä èéì ç¿éëñ èðýõýä áè ÿâóóëäàãã¿é ë äýý. Òà á¿õíýýñ ÷ ãýñýí èéì ç¿éëñèéã òàñëàí çîãñîîõûã õ¿ñ÷ áàéíà. Öààø íü äàìæóóëàõã¿é áîë ¿õíý, ÿäóóðíà, õîîñîðíî" ãýñýí çàõèäàë èðñýí áàéäàã áàéãàà. Ýíýõ¿¿ çàõèäëûã èëãýýí÷ íü áîë ìèíèé àæëûí ò¿íø áóþó íýãýí áàéãóóëëàãûí õýâëýëèéí òºëººëºã÷ á¿ñã¿é ë äýý. Åð íü ãàíö ýíý á¿ñã¿é èéì óòãàòàé çàõèäàë èëãýýäýã þì áèø. Ýíä òýíäõèéí àëáàí áàéãóóëëàãûí õýâëýëèéí òºëººëºã÷ ãýæ þó õèéäýã õ¿ì¿¿ñ áàéäàã þì ãýæ çàðèì ¿åä áîäîãäîõîîð. "Ýíýòõýã óëñûí... õèéäýä ýõ õàäãàëàãäàæ áàéãàà ... ñóäðààñ èø òàòàâ" ãýæ ýõëýýä "Óã çàõèäëûã 9 ñàéí íàéçäàà èëãýýâàë òà 9 æèëäýý ìºí㺠òºãðºãòýé ÿâíà. Ýñ áºãººñ 9 æèëèéí äîòîð õîîñîðíî" ãýñýí òºãñãºë á¿õèé äýýðõòýé èæèë òºðëèéí çàõèäàë õýí íýãýí õ¿í áàéíãà èëãýýæ áàéäàãò íü á¿ð äàñàë áîëîîä óäàæ áàéíà. Õ¿í þì áîëîõîîð çàðèì ¿åä äóðã¿é õ¿ð÷, ººäººñ íü õýäýð ÿäàð ¿ã øèä÷èõýä ºíººõ íºõðººñ èéì çàõèäàë äàõèí èðýõã¿é. Ãýòýë õýñýã õóãàöààíû äàðàà áàñ ë íýã ãàçðûí õýâëýëèéí òºëººëºã÷ººñ õàðààë ÷ øèã, åðººë ÷ øèã ìàíü çàõèäàë èðýõ. Õààÿà á¿ð øàë äóðã¿é õ¿ðìýýð. Õýðýãòýé, øààðäëàãàòàé ìýäýý ìýäýýëëýýð õàíãàõ, áàéãóóëëàãûíõàà ¿éë àæèëëàãààã ñóðòàë÷ëàõ, àæèëòàí, àëáàí õààã÷èäòàé õîëáîõ "ã¿¿ð" áîëîõ ãýõ ìýò ¿¿ðãýý óìàðòäàã þì óó ýñâýë öàã çàâ íü îëäîîä áàéäàã þì óó äóóíû ¿ã, õàéðûí ø¿ëýã, ôîòî çóðàã, áëîãíûõîî õàÿãèéã ÿâóóëàõûã ÿàíà.

Ñýòã¿¿ë÷èä ãýäýã öàã íàðòàé óðàëäàæ, ãàíöõàí òîîíä îðîîãäîæ, ÷óõàë áàðèìòààð äóòàãäàæ àìüäàðäàã óëñ. Ñîíèíû í¿¿ð òàëáàé, ðàäèîãèéí íýâòð¿¿ëýã, òåëåâèçèéí ýôèð äàí ãàíö õàéðûí ø¿ëãýýð ä¿¿ðäýã áîë áèä õýâëýëèéí òºëººëºã÷ ãýäýã õ¿ì¿¿ñòýé õàðüöàæ ñóóõ õýðýã áàéíà óó? ªíººäºð àëáàí áàéãóóëëàãà á¿ð õýâëýëèéí òºëººëºã÷èéí îðîí òîîòîé. Òýäãýýð õ¿ì¿¿ñò ÿìàð øààðäëàãà òàâüæ, õýðõýí ñîíãîí øàëãàðóóëæ àæèëä àâäàã íü òóí ñîíèí. Á¿õýë á¿òýí ÿàì, òàìãûí ãàçàð, àëáàí áàéãóóëëàãûã òºëººëæ, õýëæ ÿðüñàí íü ñàéä, äàðãûí õýðèéí æèíòýé áóóæ áàéõ ¸ñòîé óëñ ºíººäºð ìåññåíæýðýýð öàã íºãöººæ ñóóõ þì.

Òýäýíä õýíòýé õýðõýí ÿàæ õàðüöàõ òóõàé õè÷ýýë ñóðãàëòûã àíõíààñ íü çààæ çààâàð÷èëæ ºã캺ð. ¯éëäâýðèéí àæèëòàí, àþóëã¿é àæèëëàãààíû ìýðãýæèëòíýýñ ºã뺺 á¿ð çààâàð àâ÷ àæèëäàà ãàðäàã. Ãýòýë íèéãìèéí ÷àíàðòàé õàðèóöëàãàòàé àæèë ýðõýëäýã ýäãýýð õ¿ì¿¿ñèéã àíõ àæèëä îðîõîä íü õàðèëöààíû õè÷ýýëä õàìðóóëæ, ñóðãàæ òºëºâø¿¿ëýõã¿é áîë ýíý áàéäàë ¿ðãýëæèëñýýð áàéõ áîëîëòîéäîã ø¿¿. Åð íü õýâëýëèéí òºëººëºã÷ ãýëòã¿é ìàíàé á¿õèé ë ñàëáàðûíõàí àëáàíû ÷èã õàíäëàãàà ñàéí îéëãîîã¿é, îéëãîñîí ÷ òºëºâø¿¿ëæ ÷àäààã¿é áàéõ íü åðäèéí ¿çýãäýë. Òóõàéëáàë, Çàìûí öàãäàà òàíûã çîãñîîëîî ãýæ áîäú¸. Ãýòýë öàãäàà í¿¿ð òóëàíãóóòàà "×è ÷èíü ÿàæ ÿâààä áàéãàà þì áý? ̺í㺠÷èíü èë¿¿äýý þó" ãýõýýñ àâààä õóâèéí ààø àâèðàà ãàðãàõ íü ýëáýã. Îëîí õ¿íòýé àæèëëàäàã õ¿í òýñãýë àëäàõ, áóõèìäàõ, óóð óöààð òºðºõ þì áàéëã¿é ë ÿàõàâ. Ãýëýý ãýõäýý òºðèéã òºëººëæ çîãñîî öàãäàà Òºðèéí ºìíººñ èðãýí õ¿íòýé õàðüöàõ ¸ñòîé ñàíàãäàíà. Ãýòýë õóâèéí õàðüöàà àëáàíû õàðüöàà õî¸ðîî ÿëãàëã¿é, ýëäýâ õî¸ðîîð äàéð÷ äàâøëàõ, ñ¿ðä¿¿ëýõ, ¿ã õýëýýð äîðîìæëîõ ÿâäàë ìýð ñýð ãàðãàäãèéã õýí õ¿íã¿é ìýäýõ áèëýý. Ýíý æèøýýí äýýð ýì÷ íàðûã àâ÷ ¿çüå. Íÿðàéëàõààð î÷ñîí ýìýãòýéä ýõ áàðèã÷ òºðºõ ÿâöàä íü òóñàëæ, ÿäàðñàí ýõýä äýì áîëîõ áàéòàë "Þóíäàà ìàÿãëàäàã þì, ÿìàð àíõ óäàà òºðºõ ãýæ áàéãàà áèø" ãýõýýñ àâààä õî¸ð ÿñ ñàëæ, àìàðæòàë íü "ëåêö" óíøèõ íü áèé. ªâäºëò äààëã¿é òàìèðäñàí ýõ÷¿¿ä ýíý ¿åä "Òàíû õàðüöàà áóðóó áàéíà. Åñ ç¿éãýý áàðèìòëàà÷" ãýæ õýëýõ òýíõýëòýé áàéõ óó? Èíãýæ õýëâýë õàðèí ÷ á¿ð áàéäàë äîîðäîæ ìýäýõýýð áàéäãèéã òºðºõ òàñãèéí õààëãààð îðîîä ãàðñàí îõèä á¿ñã¿é÷¿¿ä ìýäýõ õîéíî àìàà æèìèéãýýä ºíãºðºõèéã èë¿¿ä ¿çíý. Òèéìýýñ ë îëîí õ¿í àðàé àÿäóó 纺ëºí õàðüöààòàé, ýì÷èëãýý ¿éë÷èëãýý íü øóóðõàé, çºâëºìæ çºâëºãººã òàñðàëòã¿é ºãä㺺ð íü õóâèéí ýìíýëýã áàðààäàæ, õýäýí õàëòàð òºãðºãºº þìàí ÷èíýý ñàíàõã¿é ¿ðäýã íü íóóö áèø. Áýëòýé íýã õýñýã íü ãàäààä îðíû ÷àíàðòàé ýìíýëýã áàðààääàã. Ýíý íü íýã òàëààð ýì÷èëãýýíèé ÷àíàðò òàòàãäàæ òèéø ÿâæ áàéãàà þì øèã ÷ öààíà íü îðøèõ èëáèéí þì øèã îð÷èí íºõöºë, àñàðãàà ñóâèëãàà, çàí õàðüöàà, õóâèéí íóóöûí õàäãàëàëò ãýýä îëîí ç¿éëòýé õîëáîí òàéëáàðëàæ áîëìîîð.

Áèäíèé öàã çàâ ãàðãàæ ¿çäýã Àìåðèê êèíîíä õýòð¿¿ëýã èõ áàéäàã ÷ õýðýã áîëìîîð, äààí ÿëàíãóÿà àëáà àìèíû õàðèëöàà ÿìàð áàéõ òóõàéä ñàíàà îíîî àâìààð ñýäýë èõòýé. Òóõàéëáàë, õýí íýãýí ãýìò ýòãýýäèéã õ¿÷íèéõýí áàðèâ÷ëàõ ¿åäýý "Òà äóóã¿é áàéõ ýðõòýé. Îäîî òàíû õýëñýí ¿ã ø¿¿õèéí ºìíº ñºðºã ìýä¿¿ëýã áîëíî" ãýõ ìýò óòãàòàé õî¸ð ãóðàâõàí òîãòñîí àëáàíû ¿ã ºã¿¿ëáýð õýðýãëýí, ãàâëàæ àâààä ÿâæ ºãºõ íü õàðàãääàã. Öààä íºõºð ÷ ýðõýý ìýääýã áîëîõîîð õàðààë ç¿õýë áîëîëã¿é ÿâæ îäîõ. Çàìûí öàãäàà íàð ÷ ÿëãààã¿é, "Àìðûã ýðüå. Áè÷èã áàðèìòàà øàëãóóëíà óó" ãýõ áóþó "Òà ãàðàà æîëîîí äýýðýý òàâèíà óó" ãýõýýñ ººðººð îëíûã ¿ë øààðääàã. Ýì÷ëýã÷ ýì÷ íü ìàíàé ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûíõàí øèã ºâ÷òºí人 èõýðõ¿¿ çàí ãàðãàâàë ºâ÷òºí äîð íü ë ýì÷ýý ñîëüæ õàðàãääàã íü ¿íýõýýð êèíîíû ¿éë ÿâäàë óó ýñâýë áîäèò àìüäðàë óó ãýäãèéã ºíºº ¿åèéí îëîí ìîíãîë÷óóä ÿëãàæ ñàëãàõòàéãàà áîëñîí öàã.

Ãàäíû îëîí îðîíä òóðøëàãà ñóäàëñàí Óëñûí äýýä ø¿¿õèéí ø¿¿ã÷èéí ÿðüñíààð áîë, 1960-ààä îíû ¿åä Àìåðèêò íýãýí ìàíüÿê ýðèéã áàðèâ÷ëàõ ¿åä öàãäààãèéí àæèëòàí ñàíóóëãà á¿õèé äýýðõ õýëëýãèéã õýëýëã¿é áàðèâ÷èëñíààñ áîëæ, óã ýòãýýä ÿëã¿é ºíãºð÷ áàéæýý. Õýäèéãýýð òóõàéí ýòãýýä ãýìò õýðýãòýí ÷ ãýëýý õ¿íèé ýðõèéã õ¿íäýòãýýã¿é ãýäýã ¿¿äíýýñ àäãèéí íýã àìüòàí ÿë çàâøèæ áàéñàí ãýõýýð ñîëèîòîé ÷ þì øèã. Ãýñýí àòëàà õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã äàðãà ñàéä, àëóóð÷èí òîíóóë÷èí ãýëã¿é õóóëèéí õ¿ðýýíä àäèë ò¿âøèíä õàíãàäàã ãýæ áîäîõîîð áàõàðõìààð ÷ øèã. ªíººäºð ìàíàé óëñàä òºðèéí àëáàí õààã÷ èðãýí õ¿íòýé, öàãäàà ñýæèãòýíòýé, ýì÷ ºâ÷òºíòýé, áàãø ñóðàã÷òàé, äàðãà àæèëòàíòàéãàà õýðõýí õàðèëöàõ, ÿìàð òîãòñîí ¿ã õýëëýã õýðýãëýõ òàëààð íàðèéí çààñàí çààëò, äýã æóðàì òóí õîâîð. Àëáàíû õàðèëöàà õàëüæ, õóâèéí õàðèëöàà áîëâîë õýðõýí çîõèöóóëàõ âý? ªíººäðèéíõ øèã äàðãà ÷ áàé, èðãýí ÷ áàé õýí õýí ð¿¿ãýý àñ÷ íîöîõîä áýëýí ýðñäýëòýé õàðèëöàà äóíä àëèâàà àñóóäëûã øèéäñýýð áàéõ óó? Íýã íü íºãººãºº "òýíýã ñîëèîòîé, ãàõàé íîõîé"-ãîîð íü äóóäàæ, óóðàà äàðæ àâààä äàðààãèéí àñóóäëàà øèéäýõýýð ÿâæ îääîã Ò¿ìíèé õàðèëöààã Òºðèéí õàðèëöààíä îðóóëàõ öàã ÿàëòã¿é ÷ áîëæýý, áîäëîãî áîëîâñðóóëàã÷èä àà.